رنگرزی

به فرآیندی گفته می‌شود که در طی آن کالای نساجی مثل الیاف، نخ، پارچه و یا پوشاک در محلولی که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی می‌باشد، رنگ‌آمیزی گردد و مولکول‌های رنگ، با دوامی نسبی با مولکول‌های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند. به عبارت دیگر رنگرزی مهارتی است که طی آن ماده رنگزا در درجه حرارت هدایت شده و زمان مشخص، داخل الیاف و یا کالای منسوج (بافته شده) نفوذ کرده و آن را رنگ می‌کند. در رنگرزی، ماده رنگزا به طور کلی، به همه مواد طبیعی و یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف و یا منسوجات را دارند اطلاق می‌شود. رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستشو و یا در برابر نور از بین برود. رنگرزی و چاپ دو روش رنگ کردن پارچه هستند که البته تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی دو روش متداول رنگرزی می‌باشند. کاربری رنگرزی سنتی با نوین شدن صنعت نساجی، رفته رفته کاهش پیدا کرده‌است.

شغل رنگرزی در زنجان:

آقای خیبر دستوار متولد سال ۱۳۴۸ بوده و ۲۵ سال میباشد که به شغل رنگرزی مشغول به کار میباشند. وی می‌گوید: «رنگرزی در حال از بین رفتن میباشد در زمان قدیم ۷۰ نفر به این شغل مشغول بودند ولی در زمان حال ۷ نفر هستند که شغل خود را رها نکردهاند و هنوز رنگرزی میکنند. در گذشته در خود زنجان مغازه رنگ فروشی داشتیم ولی الان از تبریز و تهران رنگها را تهیه میکنیم که همه رنگها شیمیایی هستند و دیگر کسی از رنگهای گیاهی استفاده نمیکند. و در رنگرزی فقط در رنگ کردن نخ فرش استفاده میشود.»

کارگاه‌های رنگرزی سنتی اشکال متفاوتی دارند و معمولا یک ردیف پاتیل (خُم رنگرزی) در دیوار کارگاه تعبیه شده که بسته به نوع رنگ کاربردی، پاتیل‌ها از چدن یا مس ساخته شده و زیر هر کدام اجاقی قرار می‌دهند. ابتدا با فرو بردن الیاف در محلول قلیاب و آب گرم چربی طبیعی الیاف پشمی را می‌گیرند که به آن قلیاب کردن می‌گویند. کلاف‌های پشم قلیاب شده را به خمره رنگ برده و آن را می‌جوشانند و بسته به تیرگی و روشنی رنگ مدت زمان جوشاندن را تنظیم می‌کنند. در تمام مدت الیاف را با چوب، زیر آب می‌گردانند. میله چوبی محکمی درون دیوار بالای خمره‌ها قرار دارد که کلاف‌ها را روی این میله آویزان می‌کنند تا آب آن بچکد و الیاف هوا بخورد، از آنجا کلاف‌ها را روی تیرهای ضخیم آویزان می‌کنند تا خشک شود.

رنگرزی در استان زنجان: خوشبختانه استان زنجان به علت وجود توانمندیهای بسیارش در کلیه ابعاد تخصص، کاربردی، اقتصادی و اقلیمی میتواند نقش مهم و گستردهای را احیا و بازپروری این هنر و صنعت در طیف گستردهای در بردارد، و امیدواریم که با این بسیج همگانی در این گستره پهناور با تنوع محصولات کشاورزی و خودرو و توجه به گیاهان صنعتی و نگهدار گامهای موثری در پرورش کاربرد بهینه این فناوری انجام دهیم