محمد رضا روحانی
محمدرضا روحانی فرزند آیت‌الله حاج شیخ یحیی طارمی و نوه مرحوم آیت‌الله شیخ جواد طارمی بود. آیت‌الله شیخ‌جواد طارمی (۱۲۶۳ـ ۱۳۲۵ق) از دانش‌آموختگان حوزه قزوین و نجف به‌شمار می‌رفت که نزد بزرگانی چون سیدحسین کوه‌کمره‌ای، میرزای‌شیرازی و میرزا‌حبیب‌الله رشتی تحصیل کرد و پس از بازگشت به زنجان سال‌ها به ارشاد و هدایت خلق، تألیف کتب ارزشمند دینی و پرورش طلاب فاضل پرداخت.
مرحوم محمدرضا روحانی، از خاک زرخیز طارم مشهور به هندوستان ایران، برخاسته است. وی در دی سال ۱۳۰۲ شمسی در خاندانی پارسا و خدمتگزار دیده به جهان گشود. اما در اوان کودکی از نعمت پدر محروم شد. در حالی که لطف و حضانت مادر، این خلأ را جبران کرد و او در سایه مهر مادر، بالید و بزرگ شد.
محمدرضا در دوران تحصیل بیش از هرکس مرهون زحمات و راهنمایی استادانش مرحومان حاج شیخ اصغر قدوسی، حاج سیداحمدترابی، حاج سیدبیوک آقاجمالی، حاج ابوالفضل خسروی معروف به همایونی، آقاسیدعلی‌اکبر سیدعربی و استاد رضا روزبه بود. وی از دوران کودکی طبع شعر داشت، اما راهنمایی آقایان ترابی و سیدعربی در سنین ۱۲ و ۱۳ سالگی باعث شکوفایی طبع وی شد و به جایی رسید که اشعار او در ۱۷ سالگی به مجلات راه یافت.
در سال ۱۳۲۰ به خدمت دولتی در وزارت فرهنگ درآمد و کار خود را با آموزگاری در دبستان توفیق آغاز کرد. وی آبان سال بعد به دفتر آموزش و پرورش انتقال یافت و سپس به ترتیب مشاغل زیر را عهده‌دار شد: تدریس در دبستان فردوسی، سرپرستی دبستان‌های ملی سعادت و علمیه، تدریس در دبیرستان پهلوی سابق (شریعتی فعلی)، بازرس اداری دوایر تعلیمات متوسطه امتحانات، آمار و مشمولان، تعلیمات ابتدایی، سرپرستی امور تربیتی، رهبری سازمان جوانان، سرپرستی امور آموزشی شهرستان، کفالت اداره آموزش و پرورش، دادستان اداری و سرانجام اداره دایره بازرسی و امور محرمانه آموزش وپرورش.
شادروان روحانی در گردآوری و تدوین و انتشار مجموعه فرهنگ‌نامه زنجان متحمل زحمات فراوانی شد. وی با تواضعی قابل ستودنی در مقدمه آن آورده است: «حقیقتاً معلوماتی ندارم که تا حدودی برای آن قائل شوم. ولی قلباً از این‌که در دوران زندگیم پیشه خدمتگزاری در فرهنگ نصیبم شده است، مباهی و مفتخرم».تلاش چند ساله وی و همکارانش در تهیه و تدوین این کتاب، موجب شد تا مورد استناد و استفاده در آثار بعدی بسیاری از نویسندگان و محققان دیگر در مورد استان، به‌عنوان منبع و مأخذ قرار گیرد.
ذبیح الله شاه محمدی در فصل‌نامه فرهنگ زنجان شماره مسلسل۱۱-۱۰در مقاله‌ای با عنوان «یادی از استاد محمدرضا روحانی شاعری دل سوخته‌ـ عاشقی پاک باخته ـ خدمتگزاری صدیق ـ تلاشگری بی‌مدعا»، در مورد تدوین و تألیف فرهنگ نامه نوشته است: «در سال۱۳۴۲ تلاش بی‌وقفه خود را برای تدوین و تنظیم فرهنگ نامه زنجان آغاز کرد و وسواس و صداقتی که در نقل مأخذ تاریخی و اجتماعی و فرهنگی داشت، موجب شد که چاپ و انتشار این فرهنگ‌نامه سال‌ها به طول انجامد و من خود شاهد بودم که برای تنظیم شرح حال و زندگی علامه فقیدحجت الاسلام والمسلمین ملاقربانعلی زنجانی و نقش وی در غوغای مشروطیت علاوه بر مراجعه به ده‌ها مرجع و مأخذ مکتوب، غالباً در محضر روحانیون و صاحبنظرانی که حیات آن فقید را درک کرده بودند، به تمنا و تقاضا می‌نشست و نوار و یادداشت تهیه می‌کرد. وی آن شرح حال تدوین شده را بارها در اختیار صاحب‌نظران پژوهشگران قرار می‌داد و تا صحت وسقم آن مطالب مشخص نمی‌شد به پاک‌نویس آن اقدام نمی‌کرد و سرانجام این مجموعه به همت و پایمردی مرحوم دکتر ابوالفتح حکیمیان به چاپ رسید و محمدرضا، فروش و توزیع آن را به هیأت امنای فرهنگ‌نامه واگذار کرد و دیناری از بابت آن همه تلاش و کوشش نپذیرفت».
روحانی دارای ذوق و قریحه شعری بود و در تمام سبک‌ها به استثنای سبک هندی طبع آزمایی کرده است؛ با وجود این‌که در بعضی از سروده‌هایش ابیاتی به سبک هندی هم دیده می‌شود. وی در تمام انوع و اشکال و بحور سروده‌هایی دارد. در سبک نیمایی و حتی صنعت تربیع هم طبع‌آزمایی کرده و تنها شاعری است که برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ به این صورت سروده است.
شعرهای روحانی به هردو زبان ترکی و فارسی ساده، بی‌پیرایه و تا حدودی به زبان محاوره‌ای با به کار بردن ضرب‌المثل‌ها، اصطلاحات متداول ویژه منطقه زنگان و به لهجه زنگانی سرورده شده است. اشعارش از نظر اوزان عروضی محکم و استوار است و کمتر به تصنع پرداخته و به ندرت به آثار خود پیرایه صنایع لفظی و شعری بسته است.
وی بعد از ۳۷ سال خدمت در سال ۱۳۵۷ بازنشسته شد و به جمع‌آوری اشعار و آثار تحقیق خود مشغول بود که سرانجام در ۲۸ تیر سال ۱۳۶۸ در سن ۶۶ سالگی به علت سکته قلبی رخت از جهان فانی بربست و به دیار باقی و دیدار یار شتافت.